امام موسی صدر می گوید: «من بارها گفتهام که هیچ دینی به اندازه اسلام زن را گرامی نداشته است. اما مایه تأسف است که این تکریم به مرور زمان فراموش شده است.»
امام موسی صدر در سخنرانی ها و نوشتارهای مختلفی از ویژگی های رفتاری و ابعاد شخصیتی حضرت فاطمه(س) و الگو بودن ایشان برای زنان گفته است. همچنین دیدگاه متفاوت و مترقی نسبت به زنان در گفتارهای متعددی از امام صدر دیده می شود. به مناسبت سالروز ولادت این بانوی بزرگ و روز زن برخی از این مطالب را مرور می کنیم.
- 🔸 نگاه متفاوت اسلام و قرآن به زن/ جایگاه علمی حضرت فاطمه(س)
امام موسی صدر در مقدمه ای که برای کتاب
«فاطمة الزهرا(س) وتر فی غمد» اثر استاد سلیمان کتانی نوشته به بررسي شخصيت فاطمه زهرا (س) پرداخته است.
او درباره نگاه جامعه جهانی به زن و این که الگویی بتواند مرد و زنی را فاطمهوار پرورش دهد و تربیت کند، می نویسد: «پژوهشگران و کارشناسان تمدن جدید را «تمدن سکس» مینامند و این خود حاکی از خطیر بودن چالش دیدگاهها دربارة زن است و نیز اشتباهات بزرگی را آشکار میکند که در اثر خطای تمدن جدید دربارة زن دچارشان شدهایم... نظریاتِ نویسندگان و دانشمندان علم روانشناسی و مادهگرایی که در همة پدیدهها و خصوصاً در تعریف زن در دنیای جدید رواج یافته، راهها را تیره ساخته و زن را در تمایلات غریزی غرق کرده است و درنتیجه، راه صواب را تباه کرده و سردرگمی به بار آورده و جنبة انسانی زن را زیر قدمهای تجارب قدیم و جدید متلاشی ساخته است. ما امروز بیش از هروقت دیگر به ارائة خلاصهای از زندگی فاطمة زهراس احساس نیاز و احتیاج میکنیم، تا آن را مقتدای خویش سازیم و در راه صلاح و اصلاح خود از فیض زندگی او بهرهمند شویم.»
امام صدر سپس به دیدگاه اسلام و قرآن درباره زن پرداخته و در بخشی می گوید: « دیدگاه قرآن دربارة زن با همة آرای فلسفی و مذهبی و عاداتِ پیش و زمان نزولِ آن، و نیز آرا و عادتِ متأخر اختلاف دارد. قرآن حقیقت و ذاتِ زن را مانند مرد میداند: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا.» پس از این، میگوید که زن در تکوین طفل مشارکت جوهری با مرد دارد و نه فقط ابزاری است برای تولیدمثل مردان و یا زمینهای برای تولید فرزند او... قرآن کریم برای احترام کار زن از نظر مادی قوانینی وضع کرده است. مجبور کردن مرد و زن (حتی اگر شوهر زن باشد) به کاری و یا مانع آنان شدن در کاری و محدود کردن آزادی آنان و یا محروم کردن زن و مرد از حقالزحمهشان از محرمات کبیره است.»
مقاطع مختلف زندگی حضرت فاطمه(س) در ادامه نوشتار امام موسی صدر مورد بررسی قرار گرفته و در پایان به متن خطبه معروف حضرت که پس از وفات پیامبر(ص) در مسجد و در حضور اصحاب و مردم ایراد شد، اشاره شده است.
امام صدر درباره علم و دانش حضرت فاطمه(س) می نویسد: «فاطمه(س) به دانش و علوم فراوانـی که در خانۀ وحـی از هر سو او را فراگرفته بود بسنده نکرد، و هرگز به نوری که خورشیدهای علم و معرفت پیرامون او فراهم آورده بودند، اکتفا نکرد، زیرا فاطمهس میخواست در راه کسب دانش تلاش کند، و در راه کسب این شرافت از هیچ کوششی کوتاهی نورزد. از همین رو، میبینیم او در دیدارهایش با رسولخداص و علیع، باب مدینةالعلم، میکوشد تا علوم و معارف را به هر وسیله و از طرق گوناگون در کمند خود درآورَد... یکی از زیباترین راهها آن بود که حَسَنین را از دوران کودکی همواره به محضر رسولخداص میفرستاد و پس از بازگشت آن دو از آنچه در محضر رسولخداص رخ داده بود، از جمله سؤال و جوابها و یا وحی، پرسش میکرد. بدین طریق برای رشد و اعتلای مستمر معرفت و دانش خود میکوشید. ضمناً فرزندانش را برای فراگیری کامل معارف و علوم تا جایی که بتوانند مطلبی را که میشنوند نقل کنند، تربیت و تشویق میکرد. این تلاش پیوسته در راه کسب معرفت و دانشاندوزی بود که علیرغم اوقات بسیاری که فاطمهس برای ادای وظایف خانه و ایفای مسئولیتهای مادری و همسریاش در خانه میگذراند، او را در شمار راویان بزرگ حدیث و حاملان سنت مطهر رسولالله جای داد. نزد فرزندان فاطمهس، یعنی ائمة معصوم، کتابی عظیم بود که آن را مصحف فاطمهس نام نهادهاند و آنان با کمال سربلندی از این کتاب، بسیار حدیث نقل کردهاند.»
برای خواندن متن کامل مقدمه امام موسی صدر در کتاب «فاطمة الزهرا(س) وتر فی غمد»
اینجا را کلیک کنید.
- 🔸 تحلیل حضرت زهرا(س) درباره علت واجب شدن نماز
امام موسی صدر در سلسله نشستهایی در لبنان در ایام شهادت تا ولادت حضرت زهرا(س)، خطبۀ مشهور ایشان را شرح و توضیح داده است. در این نشست ها به مسئلۀ عبادت و آسیبشناسی آن و خصوصاً آثار نماز پرداخته شده است.
امام صدر درباره تحلیل حضرت فاطمه(س) درباره عبادات می گوید: «فاطمه در ادامة سخنان خود به نتایج و پیامدهای عبادت میپردازد؛ نماز واجب شده است تا مؤمنان خود را تمرین دهند و عبادت و بندگی خدا را درک کنند. روزه و حج و هر واجب دیگری نیز اسباب و نتایجی دارد. فاطمه این سخنان را کجا میگوید؟ در مسجد و در حضور نمازگزاران. میخواهد بگوید، ای مسلمانان! این نمازها و عباداتی که بر شما واجب شده است، برای آن نیست که به نماز خواندن عادت کنید و نمازتان معنا و روح خود را از دست بدهد و به عادت و یک مراسم عبادی و عمل ظاهری تبدیل شود... خدا به این سبب نماز را بر شما واجب کرده است که نماز شما را از کار زشت و ناپسند بازمی دارد و این نص قرآن کریم است که باطل به هیچ وجه در آن راه ندارد: «إِنَّ الصَّلو›َ تَنهی عَنِ الفَحشاءِ وَ المُنکَرِ» پسای گروه مسلمانان شما را چه شده است که نماز میخوانید، ولی حق دیگران را غصب میکنید؟ نماز میخوانید، ولی حق را از جایگاه خود کنار میزنید؟ نماز میخوانید، ولی اهل حق را وامی گذارید؟»
او در بخشی دیگر از تحلیل این خطبه درباره علت واجب شدن نماز از زبان آن حضرت می گوید: «فاطمه، خطاب به جمعیتی که در مسجد به سخنان او گوش میدادند، میگوید: تصور میکنید علت واجب شدن نماز چیست؟ آیا این است که هر روز یک بار، دو بار، پنج بار یا هفتهای یک بار، بیشتر یا کمتر، بیاییم و حرکاتی ظاهری به نام نماز انجام دهیم و برگردیم؟ نماز این است؟ آیا حقیقت نماز و انگیزة نماز خواندن، این است؟ آیا خدا به اینگونه اعمال نیاز دارد؟ چنین چیزی با ایمان ما سازگاری ندارد. ما معتقدیم خدا از عبادت ما و از نماز و حج و روزه و زکات ما بی نیاز است. پس چرا نماز واجب شده است؟ خداوند نماز را واجب کرده است تا مردم را برای عبادت خدا و فروتنی در برابر او تربیت کند و تمرین دهد. نماز آنگونه که قرآن کریم فرموده است، از زشتی و گناه بازمی دارد... حال به خودمان بنگریم. آیا نمازمان ما را از زشتی و گناه بازمی دارد؟ آیا وقتی نماز میخوانیم، گرایش جدیدی در خود نسبت به دوری از گناهان مییابیم یا نه؟ اگر نمییابیم، بدان معناست که نماز ما، معنا و جوهر و هدف خود را از دست داده است.»
برای خواندن متن کامل گفتارهای امام موسی صدر درباره خطبه حضرت زهرا(س) و نکات مربوط به آن،
اینجا و
اینجا را کلیک کنید.
- 🔸 گرامی داشت زن در اسلام/ تمدن امروز آزادی درستی برای زن به ارمغان نیاورده است
امام موسی صدر در مصاحبه ای که در تاریخ ۲۷ آوریل ۱۹۶۹ منتشر شده در گفت و گو با حنان معلوف، خبرنگار زن روزنامه النهار، به سوالاتی با محوریت زنان، حجاب و حقوق آنها پاسخ گفته است.
امام صدر در این مصاحبه درباره زن می گوید: «اعتقاد ندارم که تمدن امروزی آزادی درستی برای زن به ارمغان آورده باشد، زیرا این تمدن اگرچه از آزادی زن سخن گفته، عملاً او را با ابزارهای مختلفی چون تبلیغات و تجارت و جشنها مقید ساخته است و بیشترِ تلاش خود را بر رشد بُعد زنانگی او متمرکز کرده و این خود موجب کوتاهی عمر زن و کاهش فرصتهای او و افزایش قیدوبندهایش شده است. درحقیقت، اگر ما قصد آزادی حقیقی زن را داشته باشیم، در تعالیم دینی نکاتی میبینیم که این خواسته را تأمین میکند. دین مطلقاً فعالیت زن را در امور مختلف اجتماعی ممنوع نمیکند. اگرچه رسیدگی به امور خانه و خانواده را برای زن ترجیح میدهد، او را مجبور به این کار نمیکند.»
متن کامل این مصاحبه را
اینجا بخوانید.
امام صدر همچنین در مصاحبه دیگری که در نشریه الحسناء بیروت در سال ۱۹۶۹ منتشر شده به مسائل زنان و وضعیت آنها از نگاه دین پرداخته است.
او در بخشی از این مصاحبه می گوید: «اگر ضرورت مجبورم سازد، از باب عمل به رسالت الهی که امانتی از سوی خدا در دست من است، وارد چالش خواهم شد. من در مقام رهبر یعنی کارشناس دین، در آینده چارهای جز برخورد با پارهای اوهام مسلمانان نخواهم داشت، تا به آنان توضیح دهم و اسلام صحیح را اجرا کنم، زیرا من بارها گفتهام که هیچ دینی به اندازه اسلام زن را گرامی نداشته است. اما مایه تأسف است که این تکریم به مرور زمان فراموش شده است. آیا شما میدانید برای مثال اسلام زن را مجبور به کار در منزل نکرده است و زن داوطلبانه آن را انجام میدهد و هیچکس نمیتواند زن را مجبور به کار در منزل کند؟ مرد باید قدر این خدمت را بداند و به او احترام بگذارد. آنچه میگویم اجتهاد شخصی من نیست، بلکه از اول اسلام این حکم شرع بوده است.»
متن کامل این مصاحبه را
اینجا بخوانید.