شيعيان لبنان در نيمه دهه ۶۰ ميلادی به دليل اهمال دولت حاكم، وضعيت اقتصادی بد و مشكلات زيادی داشتند كه امام موسی صدر برای حل اين مشكلات محروميتزدايی مبتنی بر منطق قرآن را هدف و انگيزه خود قرار داد.
به گزارش خبرنگار اعزامی خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، طلال عتريسی، استاد دانشگاه لبنان عصر ديروز، سوم اسفند، در آخرين گفتوگوی تلويزيونی ايكنا در بيروت درباره ابعاد سياسی و اجتماعی شخصيت امام موسی صدر كه با همكاری رايزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ايران در لبنان و مؤسسه فرهنگی ـ تحقيقاتی امام موسی صدر در تهران، در محل انجام و توسط شبكه ماهوارهای «المنار» ضبط و توليد شد، به سؤالات مجری برنامه پاسخ داد كه مشروح اين گفتوگو از نظر میگذرد:
همانطور كه میدانيد امام موسی صدر برای ايجاد تغيير در جامعه لبنان، از اصول و ارزشهای اسلامی بهره برد، نظر شما در اين زمينه چيست؟
امام موسی صدر زمانی كه به لبنان مهاجرت كرد، شرايط سياسی، اجتماعی و فرهنگی كاملا متفاوت با شرايطی را كه امروز در لبنان شاهد هستيم، تجربه كرد و بيشتر سؤالات مردم آن زمان درباره مكاتب ليبراليسم، ماركسيسم و كمونيسم بود و اصلا ربطی به اسلام نداشت و در آن زمان كسی فكر نمیكرد كه اسلام قدرت تغيير شرايط حاكم بر جامعه را داشته باشد.
امام موسی صدر قبل از هر چيز يك عالم دينی بود كه با طرح افكار و انديشهها و سخنرانیهای خود بر نقش مهم مرجعيت دينی در ايجاد تغييرات سياسی، اجتماعی، اخلاقی و حتی اقتصادی در جامعه تأكيد میكرد و همواره سعی داشت افراد يك جامعه را طبق اخلاق و باورهای اسلامی تغيير دهد و افكار و انديشههای مبتنی بر اسلام را در جامعه حاكم كند و بر همين اساس در راستای تأسيس مؤسسات حمايت كننده فرد و جامعه گام برداشت.
امام موسی صدر همواره در نشستها و خطابههای خود بر اين نكته تأكيد داشت كه اسلام میتواند جامعه را تغيير دهد و راهنما و هادی افراد يك جامعه به سوی خير و سعادت باشد و در تمام فعاليتها و خطابههايش بر اين مسئله كه اسلام میتواند در تغييرات اجتماعی، تربيتی و اقتصادی اصل و اساس قرار بگيرد، تأكيد داشت.
ايجاد تغيير در جامعه براساس اسلام و آموزههای اسلامی، مسئلهای بود كه تا زمان امام موسی صدر يعنی آغاز دهه ۶۰ و قبل از پيروزی انقلاب اسلامی ايران و آغاز بيداری اسلامی كه مولود اين انقلاب بود، كسی به آن توجه نكرد و اين همان نقش شاخصی بود كه امام موسی صدر در زمان خود طلايهدار آن بود.
هدف از امام موسی صدر از سفر به كشورهای مختلف و ارتباط با لبنانیهای مقيم اين كشورها چه بود؟
امام صدر سعی داشت با حضور در كشورهای مختلف ارتباطی مستحكم ميان شهروندان لبنانی و لبنانیهای مقيم خارج برقرار كند، كسانی كه حتی تعدادشان بيشتر از شهروندان لبنانی بود، دومين دليل سفر امام صدر به خارج از لبنان ارتباط با شيعيان اين مناطق با هدف نقويت قدرت شيعيان در لبنان بود، زيرا در آن زمان(نيمه دهه ۶۰) شيعيان لبنان وضعيت خوبی نداشتند و شرايط اقتصادی سختی را سپری میكردند، بيشتر آنان بيسواد بودند و دولت لبنان هم چندان توجهی به آنان نداشت، در چنين شرايطی امام موسی صدر با جمعآوری كمكهای مردمی به ساخت مؤسسات و مدارس شيعی اقدام كرد و حتی برای تحقق اين هدف از شيعيان مقيم خارج كه وضعيت مالی مناسبی داشتند، كمك گرفت.
حضور امام موسی صدر در كشورهای مختلف روابطی محكم بين شيعيان لبنانی اين مناطق با شهروندان لبنانی داخل اين كشور ايجاد كرد، رابطه ای كه هنوز هم ادامه دارد و باعث شد كه شيعيان مقيم خارج در تغيير شرايط اجتماعی و اقتصادی خانوادههای نيازمند لبنانی به نحو مطلوب و در توسعه جامعه لبنان نقش به سزايی ايفا و به ساخت مؤسسات تربيتی، سرپرستی ايتام و بيمارستان كمك كنند.
تأثير جنبش امل در تقويت جايگاه شيعيان در لبنان را چگونه ارزيابی میكنيد؟
جنبش امل كه در نيمه دهه ۷۰ ميلادی توسط امام موسی صدر در زمانی بنيان نهاده شد، كه لبنان شاهد جنگ داخلی بود و تنشهای داخلی بين گروهها و طوايف لبنانی بيداد میكرد و امام صدر در چنين شرايطی برای اعلام مخالفت با هرگونه جنگ داخلی و رد طايفهگرايی در مسجد دانشكده «العامليه» دست به اعتصاب غذا زد و توقف جنگ داخلی در لبنان را خواستار شد و معتقد بود دشمن اصلی لبنان اختلاف و تفرقه داخلی است.
امام صدر همواره تأكيد میكرد كه مقاومت تنها راه حمايت از لبنان در رويارويی با دشمن صهيونيستی است بنابراين مستقيما به تأسيس جنبشی به نام جنبش «امل» در اين كشور اقدام كردف هر چند در اين راه با مشكلات زيادی مواجه شد، زيرا در آن زمان كسانی بودند كه با تشكيل جنبش مقاومت در لبنان مخالفت میكردند.
همانطور كه میدانيد افكار و انديشههای امام موسی صدر محصور به زمان و مكان نيست، نظر شما در اين زمينه چيست؟
امام موسی صدر در زمان خود بر كمك به محرومين اعم از شيعيان و ديگر مذاهب تأكيد كرد و در راستای مستضعفان گام برداشت، اين انديشه و ديدگاه ربطی به زمان و مكان ندارد و از بطن قرآن و اصول اخلاقی نشئت گرفته و بدين معنی است كه برای محروميت زدايی بايد با اشغالگران مبارزه كرد.
انديشه امام موسی صدر ريشهای اسلامی و انسانی دارد كه برای هر زمان و مكان قابل استفاده است به نحوی كه امروز میتوان با مراجعه به آرا و انديشههای اين رهبر شيعی از آن بهره برد و اين انديشهها میتواندپاسخی به پرسشهای انسان معاصر باشد.
امام موسی صدر از پيشگامان دعوت به گفتوگوی بين اديان و مذاهب است، به نظر شما ضرورت تقويت اين ديدگاه در جامعه امروز چيست؟
اين ويژگی امام موسی صدر نيز برگرفته از اسلام و آموزههای اسلامی است و از اصول اسلامی همچون تسمح و ارتباط با ديگران نشئت گرفته است، مسئلهای كه به دليل جنگ داخلی لبنان به فراموشی سپرده شده بود و امام موسی صدر در شرايطی آن را مطرح كرد و از اولويتهای خود قرار داد كه جدايی و تفرقه ميان مسلمانان و مسيحيان لبنان حاكم بود، امام موسی صدر اولين شخصيت دينی شيعی بود كه به كنيسه میرفت و در آنجا سخنرانی میكرد. وی معتقد بود كه همزيستی مسالمتآميز اسلامی ـ مسيحی ثروتی است كه بايد در لبنان حفظ شود مسئلهای كه امروز نيز جوامع مختلف به آن نياز دارند و حتی همكان بر اين باورند كه اهتمام به گفتوگوی اسلامی مسيحی در جهان امروز انكار ناپذير است.
ديدگاه امام موسی صدر درباره عدالت اجتماعی را چگونه ارزيابی میكنيد؟
همانطور كه قبلا نيز گفته شد؛ انديشه های امام موسی صدر مبتنی بر آموزههای اسلامی و قرآنی بود و به همين اساس نمیتوانست ظلم و استبداد در جامعه لبنان را بپذيرد، شيعيان لبنان در زمان وی محروم بودند و مدرسه و بيمارستان و ديگر امكانات رفاهی نداشتند و به همين دليل امام موسی صدر اعتراض نسبت به چنين وضعيتی با استناد به قرآن را خواستار شد و مردم را به تظاهرات خيابانی فراخواند كه خروج دهها هزار تن از مردم به خيابانها در اعتراض به سياسيتهای دولت حاكم را در پی داشت بنابراين امام موسی صدر با استناد به قرآن تلاش برای ايجاد تغيير در جامعه و رد ظلم و استبداد را در جامعه آن زمان را نهادينه كرد.
امام موسی صدر همواره بر تقويت وحدت ملی در لبنان و از بين بردن اختلافات بين گروههای مختلف تأكيد میكرد، نظر شما درباره اين ديدگاه چيست؟
امام موسی صدر همواره وحدت ملی و وحدت بين مسلمانان تأكيد داشت برهمين اساس تلاش كرد كه شورايی اسلامی با حضور علمای شيعه و سنی تشكيل دهد كه موفق نشد، وی در زمان ورود به لبنان پيامدهای فتنه و تفرقه در لبنان را درك و تأكيد كرد كه اساس صلح داخلی در لبنان وحدت ملی است و مقاومت با اسرائيل نيز با همدلی و وحدت. صلح محقق خواهد شد.
امام موسی صدر بر دو اصل مهم تأكيد داشت؛ اول: وحدت اسلامی و دوم وحدت اسلامی ـ مسيحی و يا تفاهم اسلامی ـ اسلامی و تفاهم اسلامی ـ مسيحی . وی در عين حال محروميتزاديی و تحقق عدالت اجتماعی را نيز از اهداف خود قرار داد و برای ايجاد وحدت ملی بر نشر چنين اصولی تأكيد داشت.
افكار امام موسی صدر در وحدت بين اديان را با توجه به شرايط كنونی لبنان چگون ارزيابی میكنيد؟
امام موسی صدر از شيوه حكومتهای سابق در لبنان انتقاد میكرد؛ چرا كه اين حكومتها كمك خاصی به اقشار محروم جامعه در جنوب و ديگر مناطق لبنان نكرده بودند. وی همواره تأكيد داشت كه من برای محروميتزدايی و دفاع از محرومين در لبنان تلاش میكنم و از دولتهای حاكم توجه به مردم به ويژه محرومان را خواستار شد، مسئلهای كه امروز نيز میتواند در دولت لبنان مورد توجه قرار گيرد.
امام موسی صدر معتقد به تحقق عدالت و مساوات در تمامی مناطق لبنان بود و به همين دليل مردم را به تلاش برای تحقق عدالت اجتماعی فرا خواند و از آنان خواست كه حكومت را ملزم به تحقق چنين هدفی كنند مسئلهای كه در جامعه لبنان به ويژه در مناطق محروم نيز ميتواند مورد توجه قرار گيرد، امام موسی صدر اعتماد به نفس را در ميان مردم لبنان رواج داد تا حقوق و مطالبات بر حق خود را در هر زمان و مكانی مطالبه و دولتها را به تغيير سياستهای خود به نفع مردم ملزم كنند.
تأثير افكار امام موسی صدر بر جنشهای مقاومت به ويژه حزبالله را چگونه ارزيابی میكنيد؟
امام موسی صدر اولين كسی بود كه انديشه مقاومت را در جامعه لبنان نشر و گسترش داد، پيش از وی كسی از انديشه مقاومت در لبنان سخن نگفته و عنوان مقاومت در آن زمان، مقاومت فلسطين بود. امام موسی صدر با گسترش فرهنگ جهاد با اسرائيل انديشه مقاومت اسرائيلی لبنانی را بنيان نهاد حركتی كه اهميتی استراتژيك داشت و بعدها در تأسيس مقاومت اسلامی و حزب الله تأثير به سزايی داشت و اين جنبشها در واقع در ادامه همين انديشه حركت امام موسی صدر شكل رفت.
امام موسی صدر صاحب انديشه مقاومت اسلامی است به همين دليل ما بايد به اين مسئله اعتراف كنيم كه وی اولين كسی بود كه انديشه مقاومت ضد اشغالگران را حمايت كرد و توانست جنبش امل را تأسيس كند و سپس اين حركت ادامه يافت و حزبالله در ادامه اين حركت شكل گرفت.